Czy szata zdobi książkę? Wywiad z Pawłem Szczepanikiem - dyrektorem graficznym Wydawnictwa SQN

Czołem Chochliki!

Dziś mam dla Was coś specjalnego i nie, to nie będzie recenzja, ale spokojnie – od tematu książkowego nie odbiegnę daleko ;).

Okładka. Zawsze zwracamy na nią uwagę. To ona przyciąga nasz wzrok w księgarniach. Dobra okładka niejednokrotnie „robi” daną książkę, sprawia, że decydujemy się na kupno tej, a nie innej powieści. Dzisiaj zapraszam Was na wywiad z panem Pawłem Szczepanikiem – grafikiem odpowiedzialnym za ślicznotki ukazujące się na rynku wydawniczym pod logiem SQN. O czym będzie mowa? O pracy grafika – to na pewno, o procesie projektowania okładki, źródłach inspiracji i… i wielu innych (mam nadzieję) ciekawych rzeczach ;). A więc nie przedłużając… lecim!

Czy graficy czytają wcześniej książki, których okładki mają zaprojektować? Jeśli nie, to skąd wiedzą, czy okładka jest „trafiona”?

O tym, czy okładka jest trafiona graficy zwykle dowiadują się, kiedy książka trafi już na rynek i czytelnicy wyrażą swoją opinię ;) A czasami ciut wcześniej - przy prezentacji projektu lub oficjalnej zapowiedzi. Co do systemu pracy, mogę mówić tylko w swoim imieniu. Nie wiem, jak pracują inni.

Nie czytam wszystkich książek. Tak naprawdę wszystko zależy od tematu. Oferta naszego wydawnictwa jest taka, że mogę sobie pozwolić na grzech nieczytania. Skupiam się na tym, w jaki sposób dany tytuł zostanie mi zaprezentowany w trakcie rozmowy o okładce (tzw. brief) czy podczas spotkania promocyjnego. Dotyczy to głównie książek sportowych i biografii muzycznych, gdzie projekt okładki opiera się na odpowiednio wybranym zdjęciu. Czytam beletrystykę, bo tu najczęściej oprawę graficzną należy opracować od podstaw. Tak jest w przypadku gdy nie adaptujemy zagranicznej okładki albo przykładowo wydajemy powieść polskiego debiutanta. Wtedy przygotowanie okładki wymaga bezwzględnego przeczytania książki.

Skąd czerpie Pan pomysły na wygląd książki?

Dużo czytam i śledzę najróżniejsze profile na Facebooku i Instagramie - nie tylko te związane z grafiką, interesuje mnie również szeroko pojęty design oraz rynek książki. Inspirację można znaleźć wszędzie. Może to być jedno specyficzne zdjęcie, ciekawe zestawienie kolorów albo przyciągająca wzrok geometria wzorów. Zapisuję sobie strony, które mnie zainteresowały. Aktualnie moje zakładki w przeglądarce to istny chaos, powoli gubię się w galimatiasie witryn. Poza tym książka towarzyszy mi od najmłodszych lat. Zawsze zwracałem uwagę na jej wygląd, więc wspomnienia i doświadczenia, odpowiednio przetworzone, znajdują teraz swoje odzwierciedlenie.

Ile osób jest odpowiedzialnych za jedną książkę? Chodzi mi tutaj wyłącznie o wygląd książki ;)

Całe wydawnictwo :) Nic nie stoi na przeszkodzie, aby osoba zajmująca się sprawami administracyjnymi wyraziła swoje zdanie na temat okładki, jeśli akurat dana tematyka ją interesuje. Jakby nie patrzeć, jest potencjalnym czytelnikiem. Ale sensu stricto jest to około 5 osób - takie nasze małe kolegium okładkowe: graficy, promotor danego tytułu oraz szefowie działów produkcji i marketingu. Każda okładka to wypadkowa tych kilku frontów, które ścierają się w dyskusjach. W przypadku polskich książek głos dostaje również autor. Do niego zwykle trafiają już gotowe projekty do zaopiniowania i zaakceptowania. Jeżeli autorowi okładka się nie podoba, przechodzimy do poprawek, a czasami musimy cofnąć się do początku i zacząć wszystko od nowa. Ale niekiedy odpowiednia argumentacja sprawia, że autor okładkę jednak akceptuje.

 

Tak wyglądają odrzucone projekty okładki Krwi i stali ;)

A tu mamy odrzucone okładki Margo i Wzorzec zbrodni

A tak wyglądałaby marcowa premiera od SQN... ale jednak stworzono inną okładkę ;) 

Czy projekty są tworzone od razu w formie elektronicznej, czy wpierw robi się szkice ręcznie?

Niestety nie mam zdolności manualnych, nie rysuję, zajmuję się przede wszystkim grafiką komputerową. Szkic przydaje mi się tylko i wyłącznie do rozplanowania elementów, a i tak robię to przy pomocy programu graficznego. Inaczej ma się sprawa z okładkami, przy tworzeniu których współpracujemy z ilustratorami. Wtedy wstępny szkic jest niezbędny. Przy ilustracjach nie ma miejsca na błędy. Źle zaplanowaną scenę ciężko poprawić w kolejnych etapach pracy, a czasami oznacza to wręcz rozpoczynanie wszystkiego od zera.

U góry widzicie wstępny szkic do Dopóki nie zgasną gwiazdy, a poniżej efekt finalny ;)

To z kolei szkic okładki The walking dead :)

Pora na pytanie, które spędza sen z powiek molom książkowym: czemu na polskim rynku wydawniczym tak niewiele książek jest dostępnych w twardej oprawie?

Taka specyfika rynku, kwestie historyczne i po prostu, nie da się ukryć, cena. Zagraniczny rynek przyzwyczaił czytelników do dwóch wydań. W pierwszej kolejności ukazuje się edycja w twardej oprawie (tzw. hardcover), a dopiero po roku na księgarskich półkach debiutuje wydanie w miękkiej oprawie (tzw. paperbacks lub mass market). Za tym idzie różnica w cenie. Wydania w twardej oprawie przeznaczone są dla fanów autora, czytelników czekających na ten konkretny tytuł, chcących go jak najszybciej przeczytać, posiadać. Edycja w miękkiej oprawie to odcinanie kuponów od sukcesu, jaki osiągnęła wcześniej w twardej oprawie; jest przeznaczona dla osób, które czytają sporadycznie, dla których cena robi różnicę, a książka nie musi pięknie prezentować się na półce. Czy to dobre rozwiązanie? Ciężko ocenić. Z punktu widzenia czytelnika chciałbym posiadać wszystkie książki w twardej oprawie, ale mój portfel się temu sprzeciwia. Patrząc okiem wydawcy… No cóż, książki w wydaniach anglojęzycznych ukazują się w kilkunasto tysięcznych nakładach, rynek tam jest ogromny - to nie tylko USA czy UK.

Czemu część książek zachowuje pierwotny, zagraniczny wygląd, a inne mają zupełnie inne okładki od tych „pierwszych”?

Wspomniana okładka Moja walka/twoja walka - po lewe okładka zagraniczna

W naszym przypadku głównym czynnikiem decydującym, czy adaptujemy oryginalną szatę graficzną, czy robimy od podstaw własną okładkę jest… wrażenie, jakie na nas wywarła. Czasami zależy to też od kosztu zakupu praw do użycia grafik czy layoutu na innymi rynku, ale to raczej sporadyczne przypadki. Tak było na przykład w przypadku autobiografii Rondy Rousey Moja walka / Twoja walka, gdzie fotograf za zdjęcie zdobiące amerykańskie wydanie żądał zaporowego wynagrodzenia. Podziękowaliśmy i zaprojektowaliśmy własną okładkę. Przy Margo, mimo że okładka oryginalna miała w sobie coś niepokojącego, postanowiłem przygotować swoją wersję, która z miejsca chwyciła wszystkich za serca i gardła. Prawdodziejkę czy Piątą porę roku pozostawiliśmy bez zmian - są cudowne. W przypadku Osobliwych i cudownych przypadków Avy Lavender to właśnie okładka przyciągnęła naszą uwagę do książki. Nie było innej opcji, musieliśmy ją zostawi, aby i polscy czytelnicy się w niej zakochali. Przy Mechanicznym wiedziałem, że trzeba spróbować inaczej, że oryginał jest zbyt agresywny, komiksowy i nie w pełni oddaje klimat opowieści. Ale już dla serii Czasu Żniw chcieliśmy zachować wygląd oryginalnego wydania, aby nie odbiegać od tego, co ukaże się zagranicą. Czytelnicy i blogerzy śledzą również zapowiedzi na zachodnich serwisach, więc pewne okładki zdążą im się “opatrzyć” jeszcze przed polską premierą. Niedawno brytyjski wydawca Czasu Żniw postanowił zmienić oprawę książek, co wzbudziło kontrowersje. My zdecydowaliśmy się pozostać wierni starej szacie graficznej, która jest już kojarzona z serią Samanty Shannon. Sumując, czynników jest wiele: koszt zakupu praw, pomysł na promocję książki, sposoby dotarcia do potencjalnych czytelników, zestaw emocji i skojarzeń, jakie chcemy wywołać samą okładką.

A tutaj macie zagraniczną i naszą, polską Margo  ;)

I znów: po lewej okładka oryginalna, po prawej ta od SQN ;)

Gdyby miał Pan napisać instrukcję tworzenia książki krok po kroku, jak by ona wyglądała?

O rany, jest to bardzo skomplikowany proces, w który zaangażowanych jest wiele osób. Zaczyna się od recenzji wewnętrznej. Później należy kupić prawa do wydania książki w języku polskim. Wtedy rusza cała machina produkcyjna: zaangażowanie odpowiedniego tłumacza, wybór redaktora, dokładna korekta. Końcowemu etapowi tłumaczenia najczęściej towarzyszy już projektowanie okładki i ogólne pomysły promocyjne i handlowe. Równocześnie zastanawiamy się, jak książkę wydać: jaki format będzie odpowiedni, gdzie drukować, na jakim papierze. Zanim efekt naszej pracy wyląduje na półce w domu czytelnika, musi minąć minimum 5-6 miesięcy. Książka nie ukazuje się zaraz po przetłumaczeniu jej, czasami czeka na dobry moment. Plany wydawnicze tworzy się z wyprzedzeniem na rok, dwa.

Czy istnieją jakieś święte zasady, których należy przestrzegać przy projektowaniu szaty graficznej książki?

Nie ma. Zasady są po to, żeby je łamać ;) Chociaż... autor i tytuł na okładce zawsze się przyda ;) Znane są wpadki, że w produkcyjnej gorączce zapomniano o autorze. Albo o tytule, który gdzieś zaginął przez niedopatrzenie grafika. Czasem z premedytacją nie umieszcza się takich informacji, ale to już jednak jazda po bandzie (dla przykładu Decydujący moment. Nowe zjawiska w fotografii polskiej po 2000 roku, wyd. Karakter). Mówię tutaj o graficznych aspektach, bo przygotowując książkę do druku, należy trzymać się pewnych wytycznych, np. tego, gdzie będzie grzbiet książki :)

Okładka książki Decydujący moment. Nowe zjawiska w fotografii polskiej po 2000 roku, wyd. Karakter

Czy trafiła się Panu książka, do której wymyślenie oprawy graficznej było trudne?

To nie jest dieta. Pokonaj swojego potwora Anny Gruszczyńskiej. To nietypowy poradnik dla młodzieży, który pokazuje, że zdrowe życie, to kwestia przyzwyczajeń i dobrych nawyków, a nie katowanie się wyniszczającymi dietami. Ostatecznie postawiłem na radosne kolory i potworki otaczające duży tytuł informujący przewrotnie, że “to nie jest dieta”. Podkreślenia i przetarcia sugerują, że w środku będziemy mogli się kreatywnie wyżyć ;)

Ma Pan jakąś ulubioną okładkę książki Waszego wydawnictwa? ;)

Ojciec kocha wszystkie swoje dzieci. Mogę wskazać, te których projektowanie sprawiło mi największą frajdę. Wzorzec zbrodni doczekał się kilkunastu wersji, podobnie Drzewo migdałowe - miałem przy nich sporo pracy i dużo dyskusji. Lubię też okładki, gdzie współpracowałem z ilustratorami, np. Ślady czy Clovis LaFay. Okładka do biografii Queen. Nieznana historia był natomiast pierwszą, którą przygotowałem, więc mam do niej ogromny sentyment :)

­

Cóż, to by było na tyle ;) Mam nadzieję, że wywiad przypadł Wam do gustu i że dowiedzieliście się z niego czegoś nowego. Może sami macie jakieś pytania odnośnie... hmm.. książek? :P Piszcie w komentarzach - może znajdę na nie odpowiedzi? ;) 

 Trzymajcie się ciepło! 

Q.